Podstawowe informacje o przestępczości
Wyróżniamy dwa rodzaje przestępczości:
-
przestępczość ujawniona (zarejestrowana) jest to taka przestępczość gdzie przestępstwa zostały faktycznie popełnione i o których to przestępstwach informacje dotarły do organów ścigania poprzez zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez osobę bądź źródeł własnych organów ścigania.
-
przestępczość ukryta- nieujawniona (ciemna liczba) przestępstwa zostały faktycznie popełnione ale informacja o nich nie dotarła do organów ścigania, nie ma ich w rejestrze.
Rejestracja przestępstw - 3 najważniejsze rodzaje statystyk:
-
statystyka policyjna- rejestruje się zdarzenia o cechach przestępstw, o których wiadomość dotarła do organów ścigania za pomocą zawiadomienia osób pokrzywdzonych, instytucji lub innych osób oraz własnych działań wykrywczych policji.
-
statystyka policyjno- prokuratorska- przestępstwa stwierdzone w postępowaniu przygotowawczym.
-
statystyka sądowa- rejestruje skazania sprawców przestępstw.
Jest również statystyka penitencjalna, gdzie znajdują się dane dotyczące osób odbywających kary pozbawienia wolności.
Innym źródłem wiedzy o przestępczości jest rocznik statystyczny wydawany przez GUS.
Etiologia przestępstw - co jest przyczyną, że sprawca dopuszcza się czynu zabronionego.
Czynniki kryminogenne:
-
czynniki zewnętrzne- nie dot. naszej psychik, ale otoczenia/środowiska- czynniki egzogenne.
-
czynniki wewnętrzne- tkwią w samej osobie, związane z jej rozwojem - czynniki endogenne.
Ustawa karna - jej budowa i stosowanie
Źródła prawa karnego:
Formalne:
-
ustawa (sensu stricte kodeks karny)
-
rozporządzenia prezydenta RP ( z okresu międzywojennego)
-
umowy międzynarodowe
-
ustawy pozakodeksowe (regulują zagadnienia związane z prawem karnym, które z przyczyn legislacyjnych nie mogą być umieszczone w kodeksie karnym, np. ustawa o przeciwdziałaniu narkomani, gdzie jest oddzielny rozdział o przestępstwach karnych, ustawa o lasach państwowych, prawo budowlane itp.)
Materialne (czynniki kształtujące treść prawa):
-
czynniki religijne, normy religijne ( np. nie zabijaj, nie kradnij)
-
normy etyczno- moralne (pokrywają się z religijnymi np. nie zabijaj)
-
normy gospodarcze (ukształtowanie treści prawa poprzez wprowadzanie nowych przestępstw związanych z gospodarka)
-
normy polityczne
Zasada nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy art. 1 § 1kk przestępstwem może być tylko czyn określony w ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia.
W prawie karnym istnieje zakaz analogii. Analogia polega na podciągnięciu do odpowiedzialności karnej za czyn, który został uznany za społecznie szkodliwy, który wyraźnie nie został zabroniony przez obowiązującą ustawę i wynika to z przepisu przewidującego podobny czyn (to tzw. analogia legis), bądź wynika zastosowania szeregu przepisów i ogólnych zasad prawa (to tzw. analogia iuris). Każda sprawa jest traktowana w sposób odmienny, indywidualny (nawet jak sprawcy odpowiadają za czyn z tego samego przepisu) nie tak, jak jest to w prawie precedensowym.
Kodeks karny:
Kodeks karny (ustawa z dn. 06.06.1997, Dz. U. Nr 88 poz. 553 z późniejszymi zmianami)
-
Część ogólna- art. 1-116- podstawowe, ogólne zasady odpowiedzialności karnej.
-
Część szczególna- art. 117-316- wyodrębnione dyspozycje i sankcje.
-
Część wojskowa- art. 317-363
Metody i rodzaje wykładni przepisów:
Wykładnia służy do ustalenia treści i zakresu obowiązywania zawartych w tych przepisach norm postępowania- norm prawnych. Wykładnia będzie służyła do określenia, co dane pojecie/treści oznaczają.
Podział wykładni ze względu na podmiot, który tej wykładni dokonał:
-
autentyczna- polega na wiążącym wyjaśnieniu w samej ustawie karnej pojęć, które są używane, są tam wyjaśnione tzw. definicje ustawowe.
-
sądowe- jest to wykładnia treści przepisów i pojęć dokonywana przez Sad Najwyższy, którego zadaniem jest kształtowanie jednolitej wykładni w procesie stosowania prawa przez sad.
-
naukowa- nie wiąże sądów ani innych organów, które stosują prawo, jednakże wywiera wpływ na kierunek orzecznictwa z uwagi na autorytet opracowań naukowych.
Podział wykładni ze względu na metody wykładni:
-
językowa- ma największe znaczenie, bo polega na wyjaśnianiu pojęć zgodnie ze znaczeniem tych pojęć wyrażonym w powszechnym języku polskim.
-
logiczna
-
celowościowa
-
historyczna
-
systemowa
-
porównawcza
Zasada lex retro non agit- art. 1 §1
Jest również zapisana w konstytucji art. 42 ust. 13
Lex criminalis retro non agit - ustawa karna nie działa wstecz, nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za czyn, który nie był zabroniony przez ustawę w chwili jego popełnienia.
Zasada odpowiedzialności karnej- art. 10 (siedemnastolatek, który w dniu urodzin dokonał przestępstwa nie podlega pod KK tylko pod sad rodzinny, bo jest jeszcze nieletni).
Obowiązywanie ustawy karnej:
Czas popełnienia przestępstwa (art. 6 §1kk)
Polega na stwierdzeniu czy popełniony czyn był zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia, a także jak ustawę karną zastosować wobec sprawcy w razie zmiany ustawodawstwa. Ma również znaczenie dla rozstrzygnięcia czy sprawca czynu był w czasie jego popełnienia odpowiedzialny karnie, jak również czy był poczytalny (art. 31 §1kk).
Przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym przestępca działał bądź zaniechał działania, do którego był zobowiązany.
W przypadku przestępstw materialnych (skutkowych), których znamiona obejmują skutek i których dokonanie następuje z chwila wystąpienia określonego w ustawie skutku, za czas popełnienia uważa się czas zabronionego działania bądź zaniechania.
W przypadku:
-
wieloczynowego przestępstwa- czas popełnienia przestępstwa to czas ostatniego z czynów składających się na to przestępstwo (art. 207kk).
-
przestępstwa ciągłego (art. 12kk)- czas ostatniego z czynów.
-
przestępstw trwałych- np. art. 189kk- polegają na wywołaniu i utrzymaniu przez dłuższy czas stanu bezprawnego.
-
przestępstwa zaniechania- czas ich popełnienia to moment, w którym sprawca mógł jeszcze zrealizować ciążące na nim zobowiązania.