Śledź nas na:



Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną (przestępność czynu) możemy podzielić na:

  • wyłączające bezprawność- tzw. kontratypy

  • wyłączające winę

 

Niekiedy do okoliczności wyłączających przestępność czynu zaliczamy te, które powodują, iż stopień społecznej szkodliwości czynu jest znikomy.

Do okoliczności wyłączających nie zaliczamy tzw. czynnego żalu, np. art. 15 §1, 252 §4kk.

Kontratypy- nazwa przyjęta za jednym z najwybitniejszych znawców prawa karnego Władysława Waltera. Są to okoliczności (kodeksowe lub pozakodeksowe), które powodują, że czyn zabroniony, a więc zachowanie człowieka o znamionach określonych w ustawie, przestaje być bezprawny, a zatem jest nieprzestępny.

Przykłady:

  1. X zabija człowieka z chęci zysku. Czyn X należy zakwalifikować z art. 148 §1kk i jeśli X jest pełnoletni i poczytalny powinien ponieść odpowiedzialność karną.

  2. X zabija człowieka, ponieważ ten pierwszy go zaatakował dybiąc na jego życie. X popełnia czyn zabroniony o znamionach art. 148 §1kk, ale nie popełnia przestępstwa, ponieważ działał w granicach obrony koniecznej (art. 25 §1kk)

Kontratypy kodeksowe:

  1. Obrona konieczna- art. 25 §1kk.

  2. Stan wyższej konieczności- art. 26 §1kk.

  3. Ryzyko nowatorstwa (eksperymentu)- art. 27

  4. Dozwolona krytyka- art. 213 §2

  5. Ostateczna potrzeba- art. 319 §1

Kontratypy pozakodeksowe (pozaustawowe):

  1. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków, np. zatrzymanie obywatela na podstawie art. 244 kpk.

  2. Prawo karcenia nieletnich.

  3. Ryzyko związane z grami sportowymi.

  4. Zgoda dysponenta dobrem prawnym (zgoda pokrzywdzonego).

  5. Czynności lecznicze.

  6. Dozwolona samopomoc.

  7. Zwyczaj.

Jeśli chodzi o kontratypy zgody pokrzywdzonego i czynności lecznicze to w ostatnim okresie pojawiły się koncepcje, jak najbardziej słuszne, negujące konieczność formowania tych kontratypów.

Okoliczności wyłączające winę:

  1. Nieletność (art. 10 §1kk).

  2. Niepoczytalność (art. 31kk).

  3. Błąd określony w art. 29kk.

  4. Błąd określony w art. 30kk.

  5. Tzw. atypowa sytuacja motywacyjna (art. 26 §2kk)

Niekiedy do okoliczności wyłączających winę zalicza się również art. 28kk (przez autorów reprezentujących psychologiczną koncepcje winy).

Art. 25 §1

Warunki podjęcia działań obronnych- musi wystąpić zamach (działanie lub zaniechanie) na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Zamach musi być bezpośredni, co oznacza, że czynności sprawcy muszą wejść w fazę usiłowania, a więc bezpośredniego zamierzenia do dokonania. Czynności przygotowawcze, chociażby były karalne nie mogą zostać uznane za zamach bezpośredni. Zamach jest bezpośredni wtedy, gdy wszelka zwłoka z podjęciem działań obronnych.

Zamach musi być bezprawny, a wiec jego źródłem musi być człowiek nieposiadający tytułu prawnego do swojego zachowania naruszającego dobro innej osoby.

Przekroczenie granic obrony koniecznej (art. 25 §2) - może nastąpić w postaci ekscesów.

  • Eksces intensywny- polega na niedostosowaniu obrony do niebezpieczeństwa zamachu.

  • Eksces ekstensywny- niewspółmierność obrony do czasu ataku.

Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw

Art. 11 §1- jeden czy może być tylko jednym przestępstwem.

W sytuacji, w której sprawca jednym czynem narusza kilka przepisów mamy do czynienia ze zbiegiem przepisów ustawy.

Kiedy kilkoma czynami narusza się kilka przepisów mamy do czynienia ze zbiegiem przestępstw.

Pozorny (pomijalny) zbieg przepisów ustawy.

Klauzule derogacyjne- redukujemy liczbę przestępstw do jednego, oddającego w największym stopniu charakter czynu.

Zasada (klauzula) specjalności (lex specialis derogat legi generali)- przepis specjalny wyłącza stosowanie przepisu ogólnego (jeżeli kobieta naruszyła 148 i 149 to odpowiada tylko ze 149)

Zasada subsydiarności (lex primarie derogat legi subsidiarie)- przepis pierwotny wyłącza stosowanie przepisu uzupełniającego.

Zasada konsumpcji (lex consumens derogat legi comsumptae)- przepis konsumujący wyłącza stosowanie przepisu konsumowanego.

Rzeczywisty zbieg przepisów ustawy:

197, 200, 201 (gwałt + czyn lubieżny + kazirodztwo)

Art. 11 §2- rzeczywisty, kumulatywny zbieg przepisów ustawy.

Art. 11 §3- kara za 11 §2 (kara z jednego przepisu, środki karne z każdego artykułu, którego znamiona zostały wyczerpane).

 

 



Zobacz także