Gdy w chwili popełnienia czyn był zabroniony pod groźbą kary, ale przed prawomocnym osadzeniem nastąpiła pełna depenalizacja tego czynu należy daną sprawę umorzyć lub wydać wyrok uniewinniający, ponieważ sprawca nie może ponosić odpowiedzialności za zachowanie niezabronione przez aktualnie obowiązujące prawo.

W przypadku depenalizacji częściowej, polegającej na przekształceniu w wykroczenie czynu, który w czasie popełnienia był przestępstwem:

• prokurator odmawia wszczęcia postępowania, a wszczęte umarza i przekazuje sprawę policji.

• w razie stwierdzenia przez społeczną szkodliwość czyn jest wykroczeniem przekazuje się sprawę właściwemu kolegium.

• jeżeli sad stwierdzi już po rozpoczęciu przewodu sadowego, ze dany czyn jest wykroczeniem i rozpoznaje sprawę na zasadach ogólnych na podstawie przepisów prawa o wykroczeniach.

Gdy nastąpiła zmiana ustawy karnej (art. 4kk) należy zastosować ustawę względniejsza dla sprawcy (lex mitior), odstąpić od surowszej ( lex sevrior) bądź jeśli nie nastąpiła żadna zmiana w karalności ustawę obowiązującą w czasie orzekania.

Reguły ustalające, która z ustaw karnych jest względniejszą:

• względność należy odnieść do sytuacji sprawcy, nie zaś brać pod uwagę względność ustawy „w ogóle".

• nie można opierać się wyłącznie na kryterium rodzaju i wysokości sankcji, należy uwzględnić konkretne warunki wymiaru kary- możliwość jej zamiany na łagodniejszą rodzajowo, zawieszenia wykonania kary, nadzwyczajnego złagodzenia lub poprzestania jedynie na orzeczeniu środka karnego.

• nie można stosować kombinacji przepisów jednej i drugiej ustawy, należy wybrać tylko jedną.

Możliwe jest także zastosowanie tzw. ustawy pośredniej (ustawy, która obowiązywała pomiędzy ustawą kiedy czyn został popełniony, a ustawą teraźniejszą).

Zasada niepogarszania sytuacji sprawcy w wyniku zmiany ustawodawstwa (lex severior retro non agit).

Art. 7 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka- wg niej w przypadku zmiany ustawodawstwa nie można wymierzyć kary surowszej od tej, jaką można było wymierzyć na podstawie przepisów obowiązujących w czasie popełnienia czynu zabronionego.

Zmiana ustawy karnej po prawomocnym wyroku nie powoduje rewizji wyroku w myśl zasady powagi rzeczy osądzonej (res iudieata).

Wyjątki:

• gdy prawomocnie orzeczona, lecz niewykonana kara jest wyższą od górnej granicy zagrożenia przewidzianego w nowej ustawie za ten czyn (art. 4§ 2kk) obniża się karę do tej górnej granicy.

• w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności, za czyn, który w nowej ustawie nie jest zagrożony ta karą, orzeczoną karę zamienia się na np. grzywnę lub karę ograniczenia wolności (art. 4 §3kk).

Depenalizacja prawomocnie osadzonego czynu (art. 4 §4kk)- jeżeli prawomocnie osądzony czyn nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa, tzn. niezwłocznie przerywa się wykonanie kary i usuwa karty z rejestru okazanych. Przepisu o zatarciu skazania nie stosuje się, gdy czyn przestał być zabroniony jako przestępstwo, ale jest nadal zabroniony jako wykroczenie. Zatarcie skazania dotyczy całkowitej depenalizacji.

Zasada terytorialności (reguły prawa krajowego)

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa pozwala na ustalenie, jaką ustawę karną należy zastosować, czy przestępstwo zostało popełnione na terenie RP czy za granicą oraz przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana.

Art. 6 §2- Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

• gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany

• gdzie skutek przestępstwa nastąpił (dokonane przestępstwo skutkowe)

• gdzie wolą sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowanie dokonania przestępstwa skutkowego)

Teoria wszędobylska- przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach.

Gdy przestępstwo zostało popełnione zarówno w RP jak i za granicą- rozstrzygają tę sprawę reguły prawa karnego międzynarodowego (umowy dwustronne miedzy poszczególnymi państwami).

Zasada terytorialności (art. 5kk)- ustawę polską stosuje się do sprawcy (bez względu na narodowość), który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP.

Wyjątkiem od tej reguły są immunitety dyplomatyczne i konsularne.

Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą:

Zasada obywatelstwa, czyli narodowości podmiotowej (art. 109kk)

Obywatel Polski powinien stosować się do prawa swojego kraju również za granica. Kiedy obywatel Polski popełnia przestępstwo za granicą stosuje się do niego ustawę karną polską tzn. że po powrocie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności przed sądem polskim. W przypadku skazania za granicą sąd polski zalicza skazanemu na poczet kary, w całości lub w części, karę odbytą za granicą (art. 111 §2, art. 114 §2)

Zasada podwójnej karalności- warunkiem odpowiedzialności przed sądem polskim jest uznanie czynu za przestępstwo również w miejscu popełnienia (art. 111 §1, wyjątek art. 111 §3).

Zasada przedmiotowa w postaci zwykłej- ustawę polska stosuje się również do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granicą i spełnili warunki jednego z dwóch punktów (art. 110 §1 i 2):

• czyn cudzoziemca skierowany był przeciwko dobrom lub interesom RP, obywatela polskiego lub polskiej osobie prawnej.

• sprawca przebywał na terytorium RP i nie postanowiono go wydać, a jego czyn zagrożony jest w polskiej ustawie karnej karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności.

Zasada przedmiotowa obostrzona (art. 112kk)- odnosi się do obywateli polskich jak i cudzoziemców niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, za przestępstwa skierowane przeciwko:

• bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP

• polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym

• polskim interesom gospodarczym

• złożenia fałszywych zeznań wobec urzędu polskiego

• przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium RP.

Zasada samodzielności jurysdykcji polskiej (art. 114 §1 i 2, art. 63kk)

Zasada represji wszechświatowej (art. 113)- ściganie nosi nazwę uniwersalnego lub represji wszechświatowej, jeśli jest niezależne od miejsca popełnienia przestępstwa i obywatelstwa sprawcy, jednakże muszą być ratyfikowane przez państwo odpowiednie konwencje, które muszą być adoptowane przez prawo wewnętrzne (art. 91 konstytucji).

Najważniejsze konwencje ratyfikowane przez Polskę przewidują karalność m.in.:

• zbrodni ludobójstwa

• zabójstwa oraz określonego traktowania jeńców wojennych i ludności cywilnej

• niewolnictwa i handlu niewolnikami

• handlu kobietami, dziećmi

• dyskryminacji rasowej.