Środki probacyjne - są to środki związane z poddaniem skazanego próbie.

Środki, które mogą być stosowane na różnych etapach postępowania. Mogą zastąpić ukaranie lub modyfikują karę.

Wszystkie bazują na pozytywnej diagnozie.

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego.

2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego - środek ten stosowany przez sądy- polega na rezygnacji z postępowania zmierzającego do ukarania sprawcy - zmierza do dania szansy i poddania próbie. Może być zastosowany wobec sprawców przestępstw niegroźnych:

• stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą niższą niż 3 lata,

• gdy sprawca pojednał się z ofiarą lub naprawił szkodę - stosowane za czyn zagrożony karą do lat 5,

• ustawodawca pozwala stosować ten, środek wobec sprawcy niekarnego lub karanego za przestępstwo nieumyślne,

• nie może być stosowany gdy są jakiekolwiek wątpliwości co do winy sprawcy,

• odnotowywane to jest w krajowym rejestrze skazanych,

• taką osobę można poddać dozorowi kuratora:

• a) jeśli dobrze się zachowywał - umorzenie warunkowe przechodzi w stałe.

• b) popełnił nowe przestępstwo umyślne - obliguje to sąd do podjęcia postępowania umorzonego. Postępowania takiego nie można podjąć, gdy upłynęło 6 m-cy od podjęcia postępowania w sprawie nowego przestępstwa.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary (art. 69 i następne) - środek ten dotyczy kary: grzywny, ograniczenia wolności i kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat. Polega na zawieszeniu efektywnego wykonania kary. Unika się w ten sposób demoralizacji sprawcy w ZK oraz kosztów.

Warunkiem, zastosowania tego środka jest pozytywna prognoza kryminalistyczna sprawcy.

Zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi:

• dla kary wolnościowej 1 - 3 lat

• pozbawienie wolności 2 - 5 lat, dla młodocianego 3 - 5 lat.

Ustawodawca pozwala jednocześnie orzec grzywnę, mimo, że nie trzeba było jej orzec - od 90 do 160 stawek dziennych. Na okres próby obarcza się sprawcę obowiązkami probacyjnymi, np. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby. Obowiązki te mogą być orzekane w większej ilości niż 1 i mogą być w okresie próby zamieniane.

Jeśli sprawca zachowywał się:

a) pozytywnie - może skorzystać z zatarcia skazania z upływem 6 m-cy od ukończenia okresu próby,

b) negatywnie - sąd może lub ma obowiązek zarządzić wykonanie kary:

• obowiązek - popełnił przestępstwo umyślne tego samego rodzaju lub z zastosowaniem przemocy lub orzeczono prawomocną karę pozbawienia wolności.

• może popełnił przestępstwo innego rodzaju lub uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku lub grzywny.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary (art. 77 kk i następne) orzeka sąd penitencjarny. Jjeśli sprawca sprawuje się dobrze i rokuje nadzieje, że będzie przestrzegał porządku publicznego (pozytywna prognoza kryminalistyczna).

Przesłanki formalne:

• odbycie części orzeczonej kary pozbawienia wolności (z zasady po odbyciu połowy kary, nie wcześniej niż po upływie 6 m-cy).

• w stosunku do recydywistów po 2/3 efektywnie odbytej kary nie mniej niż po upływie 1 roku, a skazanych za terroryzm itp. po upływie 3/4 kary nie mniej niż 1 rok.

• skazanych na 25 lat pozbawienia wolności po odbyciu 15 lat kary, a skazanego na dożywocie po25 latach odbywania kary.

Okres próby wynosi:

• min 2 lata max 5 lat,

• dla skazanych na 25 lat - od 3 do 5 lat,

• dla skazanych na dożywocie - 10 lat.

Jeśli sprawca zachowuje się w okresie próby:

a) pozytywnie w czasie próby i dalszych 6 m-cy - kończy karę z chwilą warunkowego zwolnienia (od tego terminu biegnie termin zatarcia)

b) negatywnie - odwołanie WPZ

• fakultatywnie - narusza porządek prawny lub uchyla się od nałożonego obowiązku lub orzeczonych środków,

• jeśli ponownie chce się ubiegać - ustawodawca ogranicza - dopiero po upływie roku od osadzenia w ZK, a dla dożywocia po 5 latach.

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary - polega ono na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo albo ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej. Takimi sytuacjami są:

ciąg przestępstw - sąd orzeka karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Recydywa (nie dotyczy zbrodni):

recydywa ogólna - dotyczy powrotu do określonej kategorii przestępstw w ciągu 5 lat od odbycia kary; powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo umyślne; powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę pozbawienia wolności nie krótszą niż 6 m-cy.

recydywa specjalna - dotyczy osób, które już odbywały karę pozbawienia wolności i w ciągu określonego w ustawie okresu powracają do przestępstwa podobnego lub do określonej kategorii przestępstw.

recydywa specjalna zwykła - sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Warunki:

• sprawca popełnia umyślne przestępstwo podobne do umyślnego przestępstwa, za które był już uprzednio skazany

• za to uprzednio popełnione przestępstwo sprawca odbył co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności

• nowe przestępstwo popełnione zostaje przed upływem 5 lat od odbycia kary za poprzednie przestępstwo.

recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa) - sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Warunki:

• sprawca był już uprzednio skazany w warunkach recydywy specjalnej zwykłej

• sprawca odbył łącznie co najmniej 1 rok pozbawienia wolności

• sprawca popełnił, w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej kary, ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciw mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia

• uczynienie sobie z popełniania przestępstw stałego źródła dochodu

• popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym

Przepisy dotyczące multirecydiwistów stosuje się także do sprawcy, który z popełniania przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw.