Podstawę wszczęcia postępowania w sprawach o wykroczenia stanowi wniosek o ukaranie złożony do sądu przez oskarżyciela publicznego lub przez pokrzywdzonego wykroczeniem. Podstawowym zadaniem czynności wyjaśniającej jest ustalenie, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem ukaranie oraz zbieranie danych niezbędnych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku (czy zachodzi podstawa do wniesienia do sądu wniosku o ukaranie).

Wniosek o ukaranie: zgodnie z zasadą skargowości złożenie przez oskarżyciela publicznego lub pokrzywdzonego (oskarżyciel posiłkowy) wniosku o ukaranie do sądu formalnie inicjuje postępowanie w sprawach o wykroczenie (art. 57 par 1 KPW).

Wniosek złożony przez pokrzywdzonego ogranicza się do:

• danych niezbędnych do ustalenia tożsamości obwinionego

• określenia zarzucanego czynu(miejsce, czas, okoliczności)

• wskazanie dowodów

• dane autora wniosku

Wniosek oskarżyciela publicznego:

• kwalifikacja prawna czynu

• miejsce zatrudnienia oskarżonego, dane o jego warunkach rodzinnych, osobistych

• pokrzywdzonych (ujawnionych)

• wysokość szkody

• stanowisko osoby sporządzającej wniosek

• właściwość sadu do rozpoznania sprawy

• dane o uprzednim skazaniu

• ponadto oskarżyciel publiczny dołącza materiały dowodowe.

Wniosek o ukaranie podlega badaniu przez prezesa sądu, ewentualne jego uzupełnienie ma nastąpić w ciągu 7 dni. Jeśli jest ok. to wszczyna się postępowanie na rozprawę lub posiedzenie. Sprawdza się jeszcze warunki dopuszczalności procesu tj. istnieniu dodatnich przesłanek procesu i brak ujemnych. Na postanowienie o odmowie wszczęcia przysługuje zażalenie dla osoby która wniosek złożyła.

Czynności wyjaśniające przeprowadza się również na polecenie sądu w celu uzupełnienia lub sprawdzenia faktów podanych we wniosku o ukaranie, który złożył do sądu oskarżyciel posiłkowy.

Uprawnienia do przeprowadzania czynności wyjaśniających:

• prokurator

• policja

• w zakresie swej właściwości przedmiotowej:

• inspektor pracy

• organy administracji rządowej i samorządowej

• organy kontroli państwowej oraz inne organy które mogą występować do sądu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Tryb czynności wyjaśniających i czas ich trwania:

Prowadzone w trybie zwyczajnym - powinny zakończyć się w przeciągu miesiąca.

Prowadzone w trybach szczególnych:

• niecierpiące zwłoki - do czasu otrzymania zezwolenia

• w niezbędnym zakresie:

• na potrzeby postępowania mandatowego - do 14 lub do 30 dni

• na prośbę oskarżyciela publicznego - w miarę możliwości w przeciągu miesiąca

• na polecenie sadu jako czynności uzupełniająco sprawdzające- w terminie określonym przez sąd

• na polecenie prokuratora - w ciągu miesiąca

Wszczęcie czynności:

• nie jest sformalizowane (nie wymaga postanowienia)

• podejmuje się w miejscu popełnienia czyny

• bezpośrednio po nim

• powinny być zakończone w ciągu 1 miesiąca

Jeżeli okoliczności nie budzą wątpliwości utrwala się je w formie notatki urzędowej, która zawiera:

• określenie czasu, miejsca, przebieg czynności, oświadczenia osób uczestniczących niej

• czynności wezwanych specjalistów

Jeżeli okoliczności budzą wątpliwości:

• spisuje się protokół z przeprowadzonych czynności

• ogranicza się go do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w danej czynności

Obwiniony: osoba staje się nim dopiero po złożeniu do sądu wniosku o ukaranie.

Czynności:

• wezwanie specjalistów, przesłuchiwanie świadków, dokonywanie oględzin

• okazywanie osób, rzeczy

• można dokonać przeszukania osób lub pomieszczeń jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania przedmiotów mogących stanowić dowód rzeczowy. Przeszukania dokonuje się na polecenie prokuratora lub sądu. W wypadkach nie cierpiących zwłoki można je przeprowadzić bez postanowienia - wymaga ono zatwierdzenia przez prokuratora.

• Policja i inne organy mogą dokonywać tymczasowego zajęcia przedmiotu.

Sposoby zakończenia czynności wyjaśniających:

• wniesienie wniosku o ukaranie

• odstąpienie od wniesienia wniosku o ukaranie (art. 54par 2 k.p.w.)

• z przyczyn faktycznych(np. NN sprawca)

• z przyczyn prawnych (art. 5par 1 pkt 1-10 kpw

• skierowanie materiałów sprawy do sądu rodzinnego, gdy sprawcą jest nieletni(art. 8 kw)

• nałożenie grzywny w postępowaniu mandatowym(art.97par 1 kpw)

• pouczenie lub zastosowanie innego środka wychowawczego

• przekwalifikowanie sprawy w przestępstwo